گیاه پنج انگشتی (Vitex agnus- castus)یا فلفل کوهی، سبب آرام شدن نشانه های پیش از عادت ماهانه می¬گردد، همچنین با گذشت زمان، در واقع این نابسامانی را علاج می¬کند . نشانگان پیش از عادت ماهانه با میزان بالا و غیر طبیعی استروژن نیز در ارتباط است و ثابت شده است که مصرف فلفل کوهی به ویژه در مواردی مفید است که نشانه های پیش از عادت ماهانه با شروع قاعدگی از بین می روند. با مصرف این گیاه ، می¬توان به محض شروع چرخه بعدی قاعدگی ، پیدایش نتایج مثبت مطلوب را درک نمود ولی رسیدن به بهبودی دائمی ممکن است یک سال یا بیشتر طول بکشد.

استفاده از گیاه پنج انگشت در قاعدگی نامنظم، به ویژه وقتی با آندومتریوز مرتبط باشد نیز مؤثر است. افزون بر این، از آنجا که در یائسگی، میزان تولید پروژسترون کاهش می یابد ، استفاده از این گیاه، بعضی از آن نشانه¬های نا مطلوب همراه این “تغییر” را کاهش می دهد. نتایج بعضی بررسی¬ها حاکی از آن است که مصرف فلفل کوهی در نوجوانان ،چه مرد و چه زن به کنترل آکنه کمک می کند(۱).استفاده از این گیاه برای ثبات چرخه قاعدگی به دنبال قطع مصرف قرص¬های جلوگیری از بارداری حاوی پروژسترون سودمند است. مصرف فلفل کوهی به رفع کیست¬های فیبروئید که در بافت ماهیچه صاف یا در مناطق زیر بافت لیفی ایجاد می¬شوند کمک می¬کند ولی در کیست¬های زیر مخاطی کمتر تاثیر دارد(۲). در خانم هایی که در تلاش برای باردارشدن هستند، استفاده از فلفل کوهی به صورتی موثر سبب طبیعی شدن چرخه ی تخمک گذاری می شود. نتایج پژوهش های بالینی حاکی از آن است که ۱۰روز پس از مصرف این گیاه ، اصلاح عدم تعادل آغاز می شود ولی برای آنکه تاثیر کامل حاصل شود، باید حداقل تا ۳ دوره یا بیشتر از این گیاه استفاده نمود. با بررسی¬های انجام شده، خاصیت افزایش ترشح شیر توسط فلفل کوهی به اثبات رسیده است ولی تجزیه شیمیایی شیر مادر، از نظر ترکیب دارای تغییر نبوده است (۳). این نتیجه بسیار شگفتی برانگیز است زیرا مکانیسم پیشنهادی تاثیر فلفل کوهی به صورت کاهش آزاد شدن پرولاکتین است. به هرحال ،این مورد را می توان نمونه خوبی از چگونگی فعالیت واقعی یک گیاه دانست زیرا پیچیده ترازآن مسایلی است که در نتایج آزمون های اختصاصی آزمایشگاهی به دست می آید.

مکانیسم اثر:

مکانیسم دقیق اثر این گیاه مشخص نیست ولی مطالعات نشان داده است که این گیاه تحریک کننده(agonist) گیرنده‌های دوپامین نوع دوم(D2) است و باعث کاهش ترشح پرولاکتین می شود (۴) به نظرمی‌رسد گیاه‌ پنج‌ انگشت‌ با اثر بر محور هیپوتالاموس‌ ـ هیپوفیز اثر خود را اعمال‌ می‌کند. این‌ گیاه‌ باعث‌ کاهش‌ آزاد شدن FSH و افزایش‌ آزاد شدن‌ LH و پرولاکتین ‌از هیپوفیز می‌گردد. هورمون‌های FSH و LH در تولید استروژن ( هورمون جنسی زنانه ) از تخمدان‌ها و دوره تخمک گذاری در خانم‌ها موثرند. مطالعات‌ نشان‌ داده‌ است‌ که‌ گیاه‌ پنج‌انگشت‌ حاوی‌ ترکیبات‌ استروژنیک ‌نمی‌باشد و مستقیماً بر روی‌ تخمدان‌ها تاثیر نمی‌گذارد(۵). 

این گیاه در بسیاری از مناطق ایران می روید. درختچه زیبایی به ارتفاع یک متر و نیم است که به علت گل های زیبایی که دارد گاه به عنوان گیاه تزئینی کاشته می شود. بدین علت به آن پنج انگشت گویند که برگ های آن پنجه ای و پنج تایی است. گل های آن برنگ آبی و شبیه سنبله ای دراز است که سپس تبدیل به گل می شود. بخش مورد استفاده این گیاه میوه آن می¬باشد.

. مواد مؤثر: 

گلیکوزیدهای ایریدوئیدی ( aucubin و agnuside )، دی ترپن های لابدنی(Otundifuran، Vitexilactone )، فلانوئیدها (casticin، vitexin، isovitexin ، Kaempferol ) اسانس (۴/۰ تا ۷/۰ ٪) همراه بورنیل استات، ۱ و ۸- سینئول، لیمونن limonene و آلفا و بتاپینن.

فرآورده¬ها ومقدار خوراکی :

مقدار خوراک تنتور برابر۵/۲میلی لیتر ۳بار در روز است (۱به۵ درمحلول۶۰٪).برای تهیه دم کرده، یک قاشق چای خوری میوه گیاه را در یک فنجان آب جوش ریخته و به مدت ۱۰تا۱۵ دقیقه دم می کنند. این مقدار را ۳بار در روز مصرف می نمایند.درتک نگاری های کمیسیونذE آلمان مقدار خوراک روزانه عصاره آبی الکلی برابر ۳۰تا۴۰میلی گرم گیاه توصیه شده است.همچنین در این تک نگاری توصیه شده است از عصاره استاندارد شده ۱به۲۰ میوه که حاوی ۵/۰٪آگنوزید باشد به مقدار۱۷۵میلی گرم درروزاستفاده شود. داروهایی به نامهای ویتاگنوس ( VITAGNUS ) حاوی ۸۰-۹۰ ملی¬گرم عصاره خشک و آگنوگل(Agnugol) تهیه کرده اند که عصاره‌ خشک‌ این گیاه‌ می‌باشد. 

موارد منع مصرف :

بهتر است از مصرف این گیاه در دوران بارداری و شیردهی اجتناب گردد.

تداخلات دارویی:

درمقالات تک نگاری کمیسیون Eآلمان،هیچ نوع تاثیر متقابل دارویی با این گیاه ذکر نشده است. اما از جنبه نظری احتمال دارد مصرف این گیاه با داروهای آنتا¬گونیست دوپامین و داروهای بلوک کننده گیرنده دوپامین تداخل کند.